Soạn bài Hành động nói (Tiếp theo)

Soạn văn là một công việc mà các bạn học sinh thường phải làm khi ở nhà. Để giúp công việc đó trở nên dễ dàng hơn, sau đây chúng tôi xin giới thiệu tài liệu soạn văn 8: Hành động nói (Tiếp theo).

Đây là tài liệu được chúng tôi biên soạn theo chương trình Ngữ văn lớp 8, bao gồm hai phần chính là: soạn văn đầy đủ và soạn văn ngắn gọn. Sau đây, chúng tôi xin mời các bạn cùng tham khảo tài liệu.

Soạn văn Hành động nói (Tiếp theo) đầy đủ

I. Kiến thức cơ bản

1. Đánh số thứ tự trước mỗi câu trần thuật trong đoạn trích sau đây. Xác định mục đích nói của những câu ấy bằng cách đánh dấu (+) vào ô thích hợp và dấu (-) vào ô không thích hợp theo bảng tổng hợp kết quả bên dưới.

Tinh thần yêu nước cũng như các thứ của quý. Có khi được trưng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Nhưng cũng có khi cất giấu kín đáo trong rương, trong hòm. Bổn phận của chúng ta là làm cho những của quý kín đáo ấy đều được đưa ra trưng bày. Nghĩa là phải ra sức giải thích, tuyên truyền, tổ chức, lãnh đạo, làm cho tinh thần yêu nước của tất cả mọi người đều được thực hành vào công việc yêu nước, công việc kháng chiến.

(Hồ Chí Minh, Tinh thần yêu nước của nhân dân ta)

Mục đích/Câu	1	2	3	4	5
Hỏi
Trình bày
Điều khiển
Hứa hẹn

Trả lời:

Mục đích	1	2	3	4	5
Hỏi	–	–	–	–	–
Trình bày	+	+	+	–	–
Điều khiển	–	–	–	+	+
Hứa hẹn	–	–	–	–	–
Bộc lộ cảm xúc	–	–	–	–	–

2. Dựa theo cách tổng hợp kết quả ở bài tập trên, hãy lập bảng trình bày quan hệ giữa các kiểu câu nghi vấn, cầu khiến, cảm thán, trần thuật với những kiểu hành động nói mà em đã biết. Cho ví dụ minh họa.

Trả lời:

Mục đích	Câu nghi vấn	Câu cầu khiến	Câu cảm thán	Câu trần thuật
Hỏi	Hôm nay là thứ mấy?
Trình bày				Hôm nay là thứ hai
Điều khiển	Vẫn chưa đi học à?	Đi học đi		Nó đi học rồi.
Hứa hẹn	Con sẽ đi học ngay bây giờ, được chứ?			Em sẽ đi học
Bộc lộ cảm xúc	Trời đẹp không?		Trời đẹp quá!	Trời đẹp.

II. Rèn luyện kỹ năng

1. Tìm các câu nghi vấn trong bài Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn. Cho biết những câu ấy được dùng làm gì. Vị trí của mỗi câu nghi vấn trong từng đoạn văn có liên quan như thế nào đến mục đích nói của nó?

Trả lời:

Những câu nghi vấn có trong bài Hịch tướng sĩ và mục đích nói của từng câu là:

– Lúc bấy giờ, dẫu các ngươi muốn vui vẻ phỏng có được không?

→ Mục đích: Khẳng định không thể vui vẻ được.

– Lúc bấy giờ, dẫu các ngươi không muốn vui vẻ, phỏng có được không?

→ Mục đích: Khẳng định không thể không vui vẻ được.

– Vì sao vậy?

→ Mục đích: Nêu vấn đề để giải thích.

– Nếu vậy, rồi đây sau khi giặc giã dẹp yên, muôn đời để thẹn, há còn mặt mũi nào đứng trong trời đất nữa?→ Mục đích: khẳng định sự nhục nhã, đớn hèn, xấu xa của những kẻ cam tâm không biết rửa nhục, không lo trừ hung và không chịu độc binh sĩ luyện tập theo sách Binh thư yếu lược.

2. Nhiều người có nhận xét là trong các bài nói, bài viết của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường kêu gọi chiến sĩ, đồng bào bằng những câu trần thuật. Hãy tìm những câu trần thuật có mục đích cầu khiến trong các đoạn trích dưới đây của Người và cho biết hình thức diễn đạt ấy có tác dụng như thế nào trong việc động viên quần chúng.

a. Vì vậy, nhiệm vụ thiêng liêng của toàn dân ta lúc này là phải nâng cao tinh thần quyết chiến quyết thắng, quyết tâm giải phóng miền Nam, bảo vệ miền Bắc, tiến tới hòa bình thống nhất Tổ quốc.

Hễ còn một tên xâm lược trên đất nước ta, thì ta còn phải tiếp tục chiến đấu, quét sạch nó đi.

Đồng bào và chiến sĩ miền Nam anh hùng, dưới ngọn cờ vẻ vang của Mặt trận Dân tộc Giải phóng, liên tục tiến công, liên tục nổi dậy, kiên quyết tiến lên, giành lấy thắng lợi hoàn toàn.

Quân và dân miền Bắc quyết ra sức thi đua yêu nước, xây dựng chủ nghĩa xã hội và làm tròn nghĩa vụ của mình đối với đồng bào miền Nam ruột thịt […].

(Lời kêu gọi cả nước tiến lên đánh thắng giặc Mỹ xâm lược)

b. Cuối cùng, tôi để lại muôn vàn tình thân yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể bộ đội, cho các cháu thanh niên và nhi đồng.

[…] Điều mong muốn cuối cùng của tôi là: Toàn Đảng, toàn dân ta đoàn kết phấn đấu, xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân tộc và giàu mạnh, và góp phần xứng đáng vào sự nghiệp cách mạng thế giới.

(Di chúc)

Trả lời:

a. Đoạn 1

– Hễ còn một tên xâm lược trên đất nước ta, thì ta còn phải tiếp tục chiến đấu, quét sạch nó đi.

– Quân và dân miền Bắc quyết ra sức thi đua yêu nước, xây dựng chủ nghĩa xã hội và làm trong nghĩa vụ của mình đối với đồng bào miền Nam ruột thịt.

Mục đích: là lời cổ vũ, động viên đồng bào cả nước đứng lên đấu tranh chống giặc ngoại xâm.

b. Đoạn 2

– Điều mong muốn cuối cùng của tôi… cách mạng thế giới.

Thể hiện sự mong mỏi của Bác mong muốn Đảng và nhân dân phấn đấu để xây dựng đất nước. Khích lệ, động viên tinh thần của nhân dân ta.

3. Tìm các câu có mục đích cầu khiến trong đoạn trích sau. Mỗi câu ấy thể hiện quan hệ giữa các nhân vật và tính cách nhân vật như thế nào?

Dế Choắt trả lời bằng một giọng rất buồn rầu:

– Thưa anh, em cũng muốn khôn nhưng khôn không được. Đụng đến việc là em thở rồi, không còn hơi sức đâu mà đào bới nữa […]. Hay là bây giờ em nghĩ thế này… xong anh có thể cho phép em mới dám nói…

Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:

– Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.

Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:

– Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang…

Chưa nghe hết câu, tôi đã hếch răng lên, xì một hơi rõ dài. Rồi, với bộ điệu khinh khỉnh, tôi mắng:

– Hức! Thông ngách sang nhà ta? Dễ nghe nhỉ! chú mày hôi như cú mèo thế này, ta nào chịu được. thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi. Đào tổ nông thì cho chết!

Tôi về, không một chút bận tâm.

(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)

Trả lời:

* Các câu cầu khiến trong đoạn trích:

+ Anh đào giúp em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang… (Dế Choắt)

+ Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi. (Dế Mèn)

+ Mỗi câu đều cho ta thấy được tính cách và mối quan hệ của các nhân vật trong câu chuyện ấy:

* Tính cách:

+ Dế Mèn là một kẻ kiêu căng, hống hách, ngạo mạn, không coi ai ra gì và không có tình thương với đồng loại, với những kẻ yếu đuối hơn mình. Trái lại Dế Mèn còn bắt nạt, chế nhạo họ.

+ Dế Choắt là một người sức khỏe không được tốt, tính tình hiền lành, an phận

* Mối quan hệ giữa Dế Mèn và Dế Choắt:

+ Dế Choắt với Dế Mèn: Yếu thế hơn, muốn nhờ vả, cầu cạnh nên tìm cách nói khó để được Dế Mèn giúp đào một cái ngách sang tổ của Dế Mèn

+ Dế Mèn với Dế Choắt: Dế Mèn tự cho mình là bề trên, khỏe mạnh hơn nên trịch thượng, khinh thường Dế Choắt. Dế Choắt còn chưa nói hết câu, Dế Mèn đã tỏ vẻ khinh thường, mắng xối xả rồi bỏ về không thèm bận tâm.

4. Trong các cách hỏi đường dưới đây, em nên dùng những cách nào để hỏi người lớn?

a. Bác có biết bưu điện ở đâu không ạ?

b. Bác làm ơn chỉ giùm cháu bưu điện ở đâu ạ.

c. Bưu điện ở đâu, hả bác?

d. Chỉ giùm cháu bưu điện ở đâu với!

e. Bác có thể chỉ giúp cháu bưu điện ở đâu không ạ?

Trả lời:

Khi hỏi người lớn tuổi, các em cần chú ý những điểm sau:

+ Chú ý cách xưng hô phù hợp, lịch sự

+ Thể hiện được sự lễ phép, văn minh.

+ Bộc lộ được mục đích lời hỏi.

Em nên dùng cách hỏi:

b. Bác làm ơn chỉ giùm cháu bưu điện ở đâu ạ.

e. Bác có thể chỉ giúp cháu bưu điện ở đâu không ạ?

5. Trong quán ăn, một người nói với người bên cạnh: “Anh có thể chuyển giúp tôi lọ gia vị không ạ?”. Theo em, trong những hành động dưới đây, người nghe nên chọn hành động nào?

a. Lẳng lặng mà đưa lọ gia vị cho người kia.

b. Trả lời người kia: “Có chứ ạ. Cái lọ ấy không nặng đâu mà!”

c.Đưa lọ gia vị cho người kia và nói: “Mời anh.” (hoặc “Mời chị.”, “Mời bác.”,…)

Trả lời:

Chọn ý :

c: Đưa lọ gia vị cho người kia và nói: “Mời anh.” (hoặc “Mời chị.”, “Mời bác.”,…)

Soạn văn Hành động nói (Tiếp theo) ngắn gọn

I. Cách thực hiện hành động nói

Câu 1 (trang 70 sgk Ngữ văn lớp 8 tập 2)

Mục đích Câu	1	2	3	4	5
Hỏi	–	–	–	–	–
Trình bày	+	+	+	–	–
Điều khiển	–	–	+	+	+
Hứa hẹn	–	–	–	–	–

Câu 2 ( trang 70 sgk Ngữ văn 8 tập 2)

Kiểu câu	Kiểu hành động	Ví dụ
Trần thuật	Trình bày, hứa hẹn	1. Tôi vừa làm xong bài tập. 2. Tôi sẽ làm xong bài tập.
Nghi vấn	Hỏi	Tôi nên làm bài tập hay đi chơi nhỉ?
Cầu khiến	Điều khiển	Cậu hãy làm xong bài tập rồi hẵng đi chơi.
Cảm thán	Bộc lộ cảm xúc	Ôi, vui quá, tôi xong hết bài tập rồi!

II. Luyện tập

Câu 1 (trang 71 Ngữ văn 8 tập 2)

– Các câu nghi vấn trong bài Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn:

+ Từ xưa các bậc trung thần nghĩa sĩ bỏ mình vì nước, đời nào không có? – Mục đích nói: Trình bày (Khẳng định tấm gương trung quân liệt quốc, anh hùng dân tộc thời nào cũng có).

+ Lúc bấy giờ, dẫu các người không muốn vui vẻ phỏng có được không? – Mục đích nói: Điều khiển (Đánh đuổi được giặc rồi thì các ngươi có muốn không vui cũng không được).

+ Vì sao vậy? – Mục đích nói: Hỏi

+ Nếu vậy, rồi đây sau khi giặc giã dẹp yên, muôn đời để thẹn, há còn mặt mũi nào đứng trong trời đất nữa? – Mục đích nói: Điều khiển (Không còn mặt mũi nào đứng trong trời đất nếu hèn hạ. Hãy hành động đi!)

– Vị trí của các câu: Đứng cuối một đoạn văn, sau khi đã đưa ra các dẫn chứng, phân tích hành động, thiệt – hơn. Các câu nghi vấn vang lên như để các binh lính tự hỏi lòng mình, tự trả lời để có những hành động và suy nghĩ đúng đắn. Đây cũng là tài dùng người của Trần Quốc Tuấn.

Câu 2 (trang 71 sgk Ngữ văn 8 tập 2)

Những câu trần thuật có mục đích cầu khiến của Hồ Chí Minh:

a. Đoạn 1

– Hễ còn một tên xâm lược trên đất nước ta, thì ta còn phải tiếp tục chiến đấu, quét sạch nó đi.

– Quân và dân miền Bắc quyết ra sức thi đua yêu nước, xây dựng chủ nghĩa xã hội và làm trong nghĩa vụ của mình đối với đồng bào miền Nam ruột thịt.

Mục đích: là lời cổ vũ, động viên đồng bào cả nước đứng lên đấu tranh chống giặc ngoại xâm.

b. Đoạn 2

– Điều mong muốn cuối cùng của tôi… cách mạng thế giới.

Thể hiện sự mong mỏi của Bác mong muốn Đảng và nhân dân phấn đấu để xây dựng đất nước. Khích lệ, động viên tinh thần của nhân dân ta.

Câu 3 ( trang 72 sgk Ngữ văn 8 tập 2)

Các câu có mục đích cầu khiến:

– Song, anh có cho phép em mới dám nói.

→ Nhân vật hỏi khiêm nhường, nhã nhặn.

– Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.

→ Nhân vật là bề trên, hách dịch.

– Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một ngách sang bên nhà anh…

→ Nhân vật yếu thế, cầu xin nhã nhặn, lịch sự.

– Thôi, im cái điệu mưa dầm sùi sụt ấy đi.

→ Lời mắng nhiếc thể hiện tính hống hách, huênh hoang.

Câu 4 (trang 72 sgk Ngữ văn 8 tập 2)

Trong các câu hỏi đường, nên dùng những cách: a, b, e.

Câu 5 ( trang 72 sgk Ngữ văn 8 tập 2)

Trong những hành động đó, người nghe nên chọn hành động: c.